jakość powietrza w Polsce
Polska należy do czołówki krajów Unii Europejskiej jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Bardzo złą jakość powietrza, którym oddychają mieszkańcy wielu rejonów Polski należy postrzegać nie tylko w kategoriach degradacji środowiska, ale również jako ogromne zaniedbanie rozwojowe kraju. O ile na przestrzeni ostatniej dekady – przy
wykorzystaniu funduszy unijnych – poczyniono ogromne postępy w zakresie gospodarki wodnościekowej czy gospodarki odpadami, o tyle kwestie ochrony powietrza nie stanowiły przez obszaru, w którym prowadzone byłby adekwatne działania nastawione na rozwiązanie problemu.
Ogromne zanieczyszczenie powietrza odbija się negatywnie na zdrowiu Polaków. Według różnych szacunków, tylko rocznie umiera za jego przyczyną od 45 tyś. do nawet 100 tyś. mieszkańców Polski. Te przedwczesne śmierci spowodowane są m.in. ciężkimi postaciami nowotworu płuc, przewlekłymi chorobami dróg oddechowych lub układu krążenia.
Dla zdrowia człowieka w szczególności niebezpieczne są zawieszone w powietrzu metale ciężkie, pyły PM10 oraz PM2.5, a także benzo(a)piren. Ich źródłem są nie tylko działające na wyobraźnię kominy przemysłowe, ale również transport oraz indywidualne źródła ciepła – kotły i piece w budynkach jednorodzinnych.
Polska polityka ochrony powietrza jest w dużej mierze reaktywna – znacznie ograniczono zanieczyszczenia powietrza emitowane przez przemysł i energetykę ponieważ wymogi dla tego sektora wprowadzono na poziomie prawodawstwa unijnego. Brakuje natomiast praktycznie jakichkolwiek regulacji w zakresie instalacji stosowanych w gospodarstwach domowych, a więc pieców i kotłów na paliwa stałe czy kominków.
W wyniku wieloletnich zaniedbań polskie powietrze należy do najbardziej zanieczyszczonych w całej Unii Europejskiej, a wspólnotowe i polskie prawo dotyczące norm jakości powietrza jest łamane od przeszło 10 lat.
Jedną z inicjatyw, które mają zmienić ww. opisany stan rzeczy jest program rządowy „Stop Smog”.
“stop smog” – nowy program NFOŚiGW
Rządowy program „Stop Smog” został zainaugurowany w październiku 2018 roku. Dołączył tym samym do innych programów realizowanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na rzecz ochrony powietrza – do „Mojego Prądu” oraz do „Czystego Powietrza”.
Głównym celem programu „Stop Smog” jest ograniczenie niskiej emisji poprzez wymianę indywidualnych źródeł ciepła oraz zmniejszenie zapotrzebowania gospodarstw domowych na energię cieplną.
W ramach programu możliwa jest realizacja przedsięwzięć polegających w szczególności na:
→ wymianie lub likwidacji wysokoemisyjnych źródeł ciepła na niskoemisyjne;
→ utylizacji nieekologicznych źródeł ciepła wraz z przyłączami;
→ termomodernizacji (tj. np. ocieplenie ścian i stropu, wymiana drzwi i okien, przebudowa komina, inne);
→ podłączeniu do sieci ciepłowniczej lub gazowej;
→ zmniejszeniu zapotrzebowania budynków mieszkalnych jednorodzinnych na energię dostarczaną na potrzeby ich ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej.
Druga edycja programu – „Stop Smog 2.0” pozwoliła dodatkowo włączyć w zakres przedsięwzięć zapewnienie budynkom dostępu do energii z instalacji OZE.
Wnioskodawcy w programie „Stop Smog” (gmina, związek międzygminny, powiat, związek metropolitalny w województwie śląskim) mogą uzyskać do 70% dofinansowania kosztów inwestycji. Pozostałe 30% stanowi ich wkład własny. Dzięki temu mieszkańcy gmin (położonych na obszarze, gdzie obowiązuje tzw. uchwała antysmogowa) mogą otrzymać w formie bezzwrotnej dotacji do 100% kosztów przedsięwzięcia. Średni koszt realizacji niskoemisyjnych inwestycji w jednym budynku, a w przypadku budynku o dwóch lokalach – w jednym lokalu, nie może przekroczyć 53 tys. zł.
stop smog 2.0 – nowa edycja programu
31 marca 2021 r. wystartowała nowa edycja programu „Stop Smog”. Jedną z bardziej istotnych zmian było rozszerzenie możliwego zakresu realizowanych przedsięwzięć o montaż odnawialnych źródeł energii – np. fotowoltaiki lub pompy ciepła.
Pod koniec stycznia br. podpisywaliśmy porozumienie o współpracy Ministra Klimatu i Środowiska, NFOŚiGW oraz Banku Gospodarstwa Krajowego w zakresie współfinansowania przedsięwzięć niskoemisyjnych ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów. A ogłoszony dziś nabór w programie „Stop Smog” to spełnienie kolejnej obietnicy, obok trwającego naboru w drugim rządowym programie antysmogowym „Czyste Powietrze”, o realnym wsparciu działań na rzecz poprawy jakości powietrza i przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu.
Michał Kurtyka – Minister Klimatu i Środowiska
Z początkiem 2021 r. weszła ponadto w życie ustawa z 28 października 2020 r. o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza wiele zmian i ułatwień w dostępie do programu „Stop Smog”. Są to przede wszystkim:
→ umożliwienie związkom międzygminnym i powiatom aplikowania do programu w roli koordynatora kilku gmin;
→ wydłużenie z 3 do 4 lat okresu realizacji porozumienia;
→ dopuszczenie możliwości realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych również w budynkach będących w zasobach mieszkaniowych gminy;
→ wyposażenie gmin w narzędzia umożliwiające weryfikację danych osób ubiegających się o udział w programie;
→ poprawę niektórych warunków udziału mieszkańców w programie;
→ rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych m.in. o instalacje OZE;
→ zniesienie obowiązku sporządzania przez samorządy gminne programów niskoemisyjnych;
→ zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych umożliwiającej aplikowanie do programu (z 2% do 1% lub 20 budynków);
→ zmniejszenie z 50% na 30% wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze;
→ skrócenie z 10 do 5 lat okresu po zakończeniu porozumienia dla działań i zobowiązań gminy oraz beneficjenta.
Pula środków, jakie zostały przeznaczone na realizację przedsięwzięć z programu “Stop Smog 2.0” to ok. 142 mln zł. W latach 2022-2024 planuje się dodatkowo zasilić Fundusz Termomodernizacji i Remontów kwotą ok. 518 mln zł z przeznaczeniem na realizację przedsięwzięć niskoemisyjnych w ramach programu „Stop Smog”.
kto może skorzystać ze “stop smog”?
Wnioskodawcą o udzielenie dotacji w ramach programu “Stop Smog” może być:
→ gmina;
→ powiat;
→ związek międzygminny;
→ związek metropolitalny w województwie śląskim.
Beneficjentem docelowym natomiast powinny osoby dotknięte problemem tzw. ubóstwa energetycznego (osoby, dla których wydatki związane z pozyskaniem energii cieplnej stanowią istotną część wszystkich wydatków). Z tego powodu, potencjalny beneficjent docelowy musi spełniać poniższe warunki:
→ w okresie 3 miesięcy przed przystąpieniem do programu dochód na mieszkańca w jednoosobowym gospodarstwie domowym nie może przekraczać 175 proc. kwoty najniższej emerytury, tj. od 1 marca 2021 roku 2.189,04 zł brutto (1.865,92 netto), a w gospodarstwie wieloosobowym 125 proc. tego świadczenia, tj. od 1 marca 2021 roku -1.563,60 zł brutto (1.332,80 netto) na osobę;
→ łączny majątek beneficjenta nie może przekraczać 53 tys. zł (wyłączając wartość budynku, w którym realizowane będzie przedsięwzięcie niskoemisyjne oraz gruntów związanych z tym budynkiem).
Dodatkowo, beneficjent docelowy musi:
→ faktycznie zamieszkiwać budynek lub lokal, w którym będzie realizowane przedsięwzięcie z wykorzystaniem środków z programu “Stop Smog”;
→ wyrazić zgodę na udostępnienie budynku lub lokalu, w którym będzie realizowane przedsięwzięcie niskoemisyjne (w okresie przygotowania do realizacji, wykonywania prac, ale także późniejszego okresu trwałości projektu – co do zasady, pięcioletniego);
→ złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o poddaniu się egzekucji wprost z tego aktu lub podpisać weksel własny in blanco z zastrzeżeniem „bez protestu” wraz z deklaracją wekslową, w przypadku powstania obowiązku zwrotu kosztów przedsięwzięcia niskoemisyjnego;
→ wyrazić zgodę na wniesienie wkładu własnego – nie większej niż 10% kosztu realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego (w przypadku niektórych projektów);
→ spełnić inne warunki określone przez gminę w uchwale – jeżeli taka uchwała została przyjęta.
→ powiat